Czy rady dzielnic są potrzebne?

Dziel­ni­ce sta­no­wią jed­nost­ki pomoc­ni­cze gmin. Nie są więc one odręb­ny­mi jed­nost­ka­mi samo­rzą­du tery­to­rial­ne­go, a jedy­nie wewnętrz­ny­mi byta­mi w ramach samo­rzą­du gminnego.

Pod­sta­wę ich two­rze­nia regu­lu­ją prze­pi­sy pra­wa zamiesz­czo­ne w Usta­wie z dnia 8 mar­ca 1990 r. o samo­rzą­dzie gmin­nym¹, któ­re umoż­li­wia­ją gmi­nom kształ­to­wa­nie jed­no­stek pomoc­ni­czych takich jak sołec­twa dziel­ni­ce, osie­dla i inne. Jed­nost­ką pomoc­ni­czą może być rów­nież mia­sto poło­żo­ne na tere­nie gmi­ny. Dobór nazw jed­no­stek pomoc­ni­czych jest dowol­ny i zale­ży od wła­ści­wej gmi­ny. Jed­nak­że przy­ję­ło się, aby mniej­sze jed­nost­ki w gmi­nach wiej­skich nazy­wać sołec­twa­mi, a w mia­stach dziel­ni­ca­mi. Two­rzy się je i zno­si w dro­dze uchwa­ły, po uprzed­nim prze­pro­wa­dze­niu kon­sul­ta­cji z miesz­kań­ca­mi lub z samej ich ini­cja­ty­wy. Każ­da z takich jed­no­stek utwo­rzo­nych w gmi­nie miej­skiej posia­da organ sta­no­wią­co kon­tro­l­ny – Radę, oraz organ wyko­naw­czy, któ­rym jest Zarząd. W gmi­nie wiej­skiej orga­nem sta­no­wią­cym jest zebra­nie wiej­skie, a orga­nem wyko­naw­czym sołtys. 

Dziś w zde­cy­do­wa­nej więk­szo­ści Pol­skich mia­sta two­rzy się Dziel­ni­ce w miej­sce uprzed­nio ist­nie­ją­cych Osie­dli, powo­ły­wa­nych jesz­cze za cza­sów poprzed­nie­go sys­te­mu ustro­jo­we­go. W dużych obsza­ro­wo i popu­la­cyj­nie mia­stach pozo­sta­ły one jed­nak jako jed­nost­ki pomoc­ni­cze niż­sze­go rzę­du dla Dziel­nic (War­sza­wa), w jesz­cze innych są ich odpo­wied­ni­kiem (Byd­goszcz). Tak samo jak Dziel­ni­ce, Osie­dla posia­da­ją swój organ sta­no­wią­cy w posta­ci Rady oraz wyko­naw­czy w posta­ci Zarzą­du. W mniej­szych nato­miast mia­stach, gdzie ich ist­nie­nie nie jest koniecz­ne, Rady Osie­dli pozo­sta­ły jako jed­nost­ki pomoc­ni­cze funk­cjo­nu­ją­ce przy Spół­dziel­niach Miesz­ka­nio­wych – lecz nie będąc powo­ła­ny­mi z mocy aktów pra­wa miej­sco­we­go, peł­nią jedy­nie nie­for­mal­ną rolę wobec Rad Dzielnic. 

W Lubli­nie moż­li­wość powsta­wa­nia jed­no­stek pomoc­ni­czych zosta­ła zapi­sa­na w samym Sta­tu­cie Rady Mia­sta², będą­cym aktem praw­ny regu­lu­ją­cy zada­nia, struk­tu­rę orga­ni­za­cyj­ną i spo­sób dzia­ła­nia miasta.

Czym zaj­mu­ją się Rady Dziel­nic w Lublinie

Na mocy Uchwał Rady Mia­sta Lublin z dnia 23 lute­go 2016 r.³ znie­sio­no w Lubli­nie dotych­czas funk­cjo­nu­ją­ce Osie­dla, zastę­pu­jąc je Dziel­ni­ca­mi oraz nada­jąc każ­dej z nich odręb­ny Sta­tut. Jego powsta­nie, podob­nie jak przy podej­mo­wa­niu decy­zji o powo­ła­niu jed­no­stek pomoc­ni­czych, nastę­pu­je w dro­dze Uchwa­ły Rady Mia­sta po prze­pro­wa­dze­niu kon­sul­ta­cji z miesz­kań­ca­mi i wysłu­cha­niu ich uwag. Sta­tut ten sta­no­wi akt praw­ny okre­śla­ją­cy wewnętrz­ną orga­ni­za­cję, cele ist­nie­nia, tryb dzia­ła­nia oraz inne zagad­nie­nia ustro­jo­we dane­go pod­mio­tu pra­wa, w tym pod­mio­tu pra­wa publicz­ne­go, jakim jest jed­nost­ka pomoc­ni­cza gminy. 

Zgod­nie z posta­no­wie­nia­mi Sta­tu­tu Mia­sta Lublin, każ­da z Dziel­nic, poprzez swe orga­ny, zobo­wią­za­na jest pro­wadzić gospo­dar­kę finan­so­wą zgod­nie z prze­pi­sa­mi pra­wa w ramach budże­tu Miasta oraz reali­zo­wać na swo­im obsza­rze zada­nia, któ­re zosta­ły szcze­gó­ło­wo okre­ślo­ne w ich Sta­tu­tach⁴. Doko­nu­jąc kla­sy­fi­ka­cji tych­że zadań moż­na podzie­lić je na takie, któ­re doty­czą współ­dzia­ła­nia z orga­na­mi Rady Mia­sta oraz służ­ba­mi mun­du­ro­wy­mi, a tak­że takie któ­rych celem jest sku­pie­nie się spo­łecz­no­ści zamiesz­ku­ją­cej w gra­ni­cach ich oddziaływania.

Do pierw­szej gru­py zadań doty­czą­cych współ­dzia­ła­nia Dziel­nic z orga­na­mi Rady Mia­sta oraz służ­ba­mi mun­du­ro­wy­mi zali­cza się m.in.:

a) wyra­ża­nie opi­nii miesz­kań­ców Dziel­ni­cy wobec orga­nów Mia­sta Lublin;

b) wnio­sko­wa­nie we wszyst­kich spra­wach mają­cych istot­ne zna­cze­nie dla miesz­kań­ców Dzielnicy;

c) wyra­ża­nie opi­nii oraz przed­kła­da­nie wnio­sków doty­czą­cych funk­cjo­no­wa­nia jed­no­stek orga­ni­za­cyj­nych Mia­sta Lublin dzia­ła­ją­cych na tere­nie Dzielnicy;

d) opi­nio­wa­nie funk­cjo­no­wa­nia komu­ni­ka­cji na tere­nie Dzielnicy; 

e) zgła­sza­nie uwag i wnio­sków do pro­jek­tów pla­nu zago­spo­da­ro­wa­nia prze­strzen­ne­go obej­mu­ją­ce­go Dziel­ni­cę lub jej część;

f) zgła­sza­nie uwag i wnio­sków doty­czą­cych sprze­da­ży miej­skich nie­ru­cho­mo­ści grun­to­wych na tere­nie Dzielnicy;

g) opi­nio­wa­nie pla­no­wa­nych inwe­sty­cji miej­skich na tere­nie Dzielnicy;

h) opi­nio­wa­nie nazw i zmian nazw ulic;

i) współ­pra­ca z komi­sja­mi Rady Mia­sta, w tym w szcze­gól­no­ści w zakre­sie opi­nio­wa­nia spraw doty­czą­cych Dziel­ni­cy, skie­ro­wa­nych do roz­pa­trze­nia przez te komisje;

j) współ­pra­ca z Poli­cją, Stra­żą Miej­ską i Stra­żą Pożar­ną w zakre­sie utrzy­ma­nia ładu, porząd­ku publicz­ne­go, bez­pie­czeń­stwa oraz prze­ciw­dzia­ła­nia pato­lo­giom spo­łecz­nym na tere­nie Dzielnicy;

k) współ­pra­ca z Rad­ny­mi Miasta.

Za zada­nia ukie­run­ko­wa­ne na miesz­kań­ców moż­na uznać nato­miast dzia­ła­nia zmie­rza­ją­ce do:

a) zacho­wa­nia sta­łe­go kon­tak­tu z miesz­kań­ca­mi, m.in. poprzez dyżu­ry człon­ków Rady Dziel­ni­cy; przyj­mo­wa­nie ich wnio­sków, uwag oraz skarg;

b) współ­pra­cy z pod­mio­ta­mi i insty­tu­cja­mi w spra­wach roz­wią­zy­wa­nia istot­nych pro­ble­mów, two­rze­nia na jej tere­nie świe­tlic i klu­bów osie­dlo­wych dla dzie­ci, mło­dzie­ży i pozo­sta­łych mieszkańców; 

c) podej­mo­wa­nia dzia­łań na rzecz ochro­ny śro­do­wi­ska, przy­ro­dy oraz zieleni;

d) ini­cjo­wa­nia i orga­ni­zo­wa­nia aktyw­no­ści spo­łecz­nej miesz­kań­ców, roz­wi­ja­nia róż­no­rod­nych form życia kul­tu­ral­ne­go oraz wspie­ra­nia ini­cja­tyw zmie­rza­ją­cych do popra­wy życia miesz­kań­ców w Dzielnicy;

e) infor­mo­wa­nia miesz­kań­ców o spra­wach zwią­za­nych z Dziel­ni­cą oraz współ­uczest­nic­two w orga­ni­zo­wa­niu i prze­pro­wa­dza­niu kon­sul­ta­cji społecznych.

W zakre­sie tak wska­za­nych zadań Dziel­ni­cy, Pre­zy­dent Mia­sta Lublin zobo­wią­za­ny jest zasię­gać opi­nii Rad Dziel­nic, a tak­że infor­mo­wać je w spra­wach pla­no­wa­nia istot­nych inwe­sty­cji na tere­nie Dziel­ni­cy, loka­li­za­cji, likwi­da­cji, łącze­nia lub prze­kształ­ce­nia jed­no­stek orga­ni­za­cyj­nych o cha­rak­te­rze lokal­nym, takich jak insty­tu­cje kul­tu­ry i biblio­te­ki, pla­ców­ki oświa­to­we, ośrod­ki rekre­acji i spor­tu. Rady Dziel­nic każ­do­ra­zo­wo mają być rów­nież powia­da­mia­ne o zmia­nie prze­bie­gu tras komu­ni­ka­cji miej­skiej, opra­co­wa­niu pro­jek­tów pla­nu zago­spo­da­ro­wa­nia prze­strzen­ne­go obej­mu­ją­ce­go Dziel­ni­cę lub jej część oraz w tema­ty­ce stra­te­gii mia­sta i wie­lo­let­nich planów.

Ponad wyżej wymie­nio­ne zada­nia, Rada Dziel­ni­cy zaj­mu­je się podzia­łem tzw. rezer­wy celo­wej, któ­rą sta­no­wi ści­śle okre­ślo­na suma z budże­tu mia­sta, prze­zna­czo­na dla Rad Dziel­ni­cy w celu jej wyko­rzy­sta­nia zgod­nie z potrze­ba­mi Dziel­nic, któ­rych wyko­na­nie powie­rza się jed­nost­kom Urzę­du Mia­sta Lublin. W 2016 roku kwo­ta rezer­wy celo­wej, któ­rą dys­po­no­wa­ły Rady Dziel­nic wyno­si­ła 129 000 zł⁵.

Kto może zostać człon­kiem Rady Dziel­ni­cy i jaki jest jej skład

Bier­ne pra­wo wybor­cze, tzn. pra­wo do kan­dy­do­wa­nia na człon­ka Rady Dziel­ni­cy przy­słu­gu­je każ­de­mu miesz­kań­co­wi Dziel­ni­cy, któ­ry naj­póź­niej w dniu gło­so­wa­nia ukoń­czył 18 lat i sta­le zamiesz­ku­je na obsza­rze jej dzia­ła­nia. Nie­upraw­nio­ny­mi do kan­dy­do­wa­nia są nato­miast oso­by peł­nią­ce funk­cję Rad­ne­go Rady Mia­sta, kie­row­ni­ka jed­nost­ki orga­ni­za­cyj­nej Mia­sta Lublin lub jego zastęp­cy, dyrek­to­ra, kie­row­ni­ka lub zastęp­cy kie­row­ni­ka komór­ki orga­ni­za­cyj­nej Urzę­du Mia­sta Lublin, oraz oso­by ska­za­ne pra­wo­moc­nym wyro­kiem sądu za prze­stęp­stwo umyśl­ne. Kaden­cja Rady trwa 4 lata. Licz­bę człon­ków Rady kształ­tu­je się w opar­ciu o prze­pi­sy Usta­wy z dnia 8 mar­ca 1990 r. o samo­rzą­dzie gmin­nym⁶, któ­ra wyno­si 15 – w Dziel­ni­ca liczą­cych do 20 000 miesz­kań­ców, oraz 21 – w Dziel­ni­cach liczą­cych powy­żej 20 000 miesz­kań­ców. Obec­nie, licz­ba wszyst­kich człon­ków Rad Dziel­nic w 27 Dziel­ni­cach Lubli­na wyno­si – 441.

W ostat­nich wybo­rach, któ­re odby­ły się 15.03.2015 r. fre­kwen­cja dla całe­go mia­sta wyno­si­ła 7,49 % (w poprzed­nich wybo­rach w 2011 r. – 6,11 %). Naj­licz­niej gło­so­wa­li miesz­kań­cy Zembo­rzyc – 14,42 %, naj­mniej aktyw­ni byli wybor­cy ze Śród­mie­ścia – 4,19 %.

Czy Rady Dziel­nic są potrzeb­ne i jak popra­wić ich pozy­cję w struk­tu­rze administracyjnej

Bez cie­nia wąt­pli­wo­ści nale­ży uznać, iż jed­nost­ki pomoc­ni­cze gmin, jaki­mi są Rady Dziel­nic, potrzeb­ne są miesz­kań­com mia­sta, jak i struk­tu­rom Urzę­dów miast. Powin­ny być wyra­zem dekon­cen­tra­cji, rozu­mia­nej jako podział wład­czych kom­pe­ten­cji i prze­nie­sie­nie czę­ści zadań Rady Mia­sta na orga­ny niż­sze­go szcze­bla w zakre­sie pod­sta­wo­wych spraw nie wyma­ga­ją­cych wyspe­cja­li­zo­wa­nej kadry urzęd­ni­czej. Podob­na kon­struk­cja pozwo­li­ła­by odcią­żyć obar­czo­ne licz­ny­mi spra­wa­mi jed­nost­ki orga­ni­za­cyj­ne Urzę­du mia­sta. Ponad­to, Rady Dziel­nic sta­no­wią ele­ment budo­wa­nia spo­łe­czeń­stwa oby­wa­tel­skie­go. Ich człon­ka­mi są oso­by zamiesz­ku­ją­ce dany obszar tery­to­rial­ny obję­ty kom­pe­ten­cja­mi przy­zna­ny­mi Radom, co prze­kła­da się na zna­jo­mość pro­ble­mów doty­ka­ją­cych lokal­ną spo­łecz­ność.
Czę­sto bez­po­śred­nie lub wprost sąsiedz­kie rela­cje pozwa­la­ją na zwró­ce­nie uwa­gi ku zagad­nie­niom wcze­śniej nie wska­zy­wa­nym Urzę­do­wi mia­sta z powo­dów nie­zna­jo­mo­ści pro­ce­dur, a tak­że innych, rów­nie pro­za­icz­nych jak odle­głość dzie­lą­ca sie­dzi­bę Urzę­du mia­sta od miej­sca zamiesz­ka­nia petenta.

Pod­sta­wo­wym pro­ble­mem lubel­skich Rad Dziel­nic jest nato­miast roz­po­zna­wal­ność i toż­sa­mość. Miesz­kań­cy nie są świa­do­mi ich ist­nie­nia, choć pozo­sta­ją one ukie­run­ko­wa­ne na zagad­nie­nia sta­no­wią­ce pro­ble­my wystę­pu­ją­ce na tere­nach przez nich zamiesz­ki­wa­nych. Powyż­szy stan rze­czy jest odzwier­cie­dle­niem niskie­go pozio­mu wie­dzy miesz­kań­ców o admi­ni­stra­cji publicz­nej oraz jej struk­tu­rze. Co wię­cej, Rady nie­jed­no­krot­nie są mar­gi­na­li­zo­wa­ne przez wła­dze samo­rzą­do­we, któ­re pomi­mo zobo­wią­zań do dzia­łań wobec Rad Dziel­nic, wyra­ża­ją­cych się w kon­kret­nych posta­no­wie­niach ich Sta­tu­tów, nie wyko­nu­ją ich, przez co Dziel­ni­ce doświad­cza­ją nie­ko­rzyst­nych skut­ków dzia­łań wło­da­rzy mia­sta. Nie infor­mu­jąc jed­no­stek pomoc­ni­czych o zapla­no­wa­nych inwe­sty­cjach lub pla­nach zago­spo­da­ro­wa­nia, Dziel­ni­ce zosta­ją pozba­wio­ne moż­li­wo­ści zaopi­nio­wa­nia zapla­no­wa­nych dzia­łań. Kon­se­kwen­cją tego jest obar­cza­nie bez­czyn­no­ścią człon­ków Rad oraz w dal­szej per­spek­ty­wie brak zaufa­nia miesz­kań­ców Dziel­nic wobec admi­ni­stra­cji samo­rzą­do­wej i prze­ko­na­nie o bez­sil­no­ści poje­dyn­cze­go gło­su zwy­kłe­go oby­wa­te­la wobec nad­rzęd­nej pozy­cji władz mia­sta. Nie sprzy­ja to budo­wa­niu spo­łe­czeń­stwa oby­wa­tel­skie­go, goto­we­go wziąć więk­szą odpo­wie­dzial­ność za losy lokal­nej spo­łecz­no­ści, odcią­ża­jąc w ten spo­sób apa­rat administracyjny. 

W celu unik­nię­cia tak zary­so­wu­ją­cych się pro­ble­mów, Rady Dziel­nic powin­ny skon­cen­tro­wać się na pro­wa­dze­niu pro­gra­mów aktyw­no­ści oraz dzia­łań zmie­rza­ją­cych do posze­rze­nia świa­do­mo­ści spo­łecz­nej o upraw­nie­niach miesz­kań­ców wzglę­dem admi­ni­stra­cji, zwięk­sza­jąc w ten spo­sób poczu­cie bez­pie­czeń­stwa oraz real­ny wpływ na decy­zje zapa­da­ją­ce wobec nich samych. Nie­ste­ty, przy tak wie­lu potrze­bach Dziel­nic, głów­nie infra­struk­tu­ral­nych, oraz zbyt małych środ­kach finan­so­wych prze­zna­cza­nych na dzia­łal­ność, Rady Dziel­nic nie mogą tego czy­nić w ode­rwa­niu od lokal­nych insty­tu­cji, np. sto­wa­rzy­szeń oraz orga­ni­za­cji poza­rzą­do­wych. Dla­te­go moż­li­we, iż koniecz­nym jest zmia­na funk­cjo­no­wa­nia Rad Dziel­nic poprzez reor­ga­ni­za­cję ich prio­ry­te­to­wych zadań, ukie­run­ko­wu­jąc je na orga­ni­za­cję akcji i wyda­rzeń dla dzie­ci i senio­rów, oraz two­rze­niu stra­te­gii roz­wo­ju dziel­ni­cy prze­ka­zy­wa­nych w dal­szej kolej­no­ści wła­dzom miast. 

Nie ule­ga­ją­cym wąt­pli­wo­ści jest tak­że koniecz­ność zwięk­sze­nia fun­du­szy, któ­ry­mi Rady Dziel­nic dys­po­nu­ją, by spo­śród nich wyod­ręb­nić środ­ki prze­zna­cza­ne na edu­ka­cję lokal­nej spo­łecz­no­ści, spo­tka­nia i kon­fe­ren­cje z eks­per­ta­mi. Dzia­ła­nia infra­struk­tu­ral­ne sta­no­wią­ce zaś obli­ga­to­ryj­ne zada­nie samo­rzą­du mogły­by być wyko­ny­wa­ne jedy­nie jako dodat­ko­we kom­pe­ten­cje, za któ­rych pośred­nic­twem nastę­po­wa­ły­by pra­ce moder­ni­za­cyj­ne drob­ne­go zaple­cza słu­żą­ce­go miesz­kań­com, cho­ciaż z dru­giej stro­ny, w przy­pad­ku zna­czą­ce­go wzro­stu kom­pe­ten­cji Rad i prze­zna­cza­nych na Dziel­ni­ce środ­ków finan­so­wych, mogły­by one prze­jąć na sie­bie cię­żar podej­mo­wa­nia decy­zji w spra­wach kształ­to­wa­nia się budże­tu mia­sta w zakre­sie inwe­sty­cji i prac remo­n­to­­wo-mode­r­ni­­za­­cy­j­nych w Dzielnicy.

Rado­sław Kusaj