Uwagi do projektu ustawy o sprawozdawczości organizacji pozarządowych

Celem pro­jek­tu usta­wy jest stwo­rze­nie sys­te­mu słu­żą­ce­go do skła­da­nia spra­woz­dań przez orga­ni­za­cje poza­rzą­do­we. War­to więc spoj­rzeć sze­rzej na obo­wiąz­ki spra­woz­daw­cze orga­ni­za­cji poza­rzą­do­wych, funk­cjo­nu­ją­ce obecnie:

1) Sto­wa­rzy­sze­nia i fun­da­cje zare­je­stro­wa­ne w KRS, mają obo­wią­zek co roku spo­rzą­dzić, zatwier­dzić oraz zło­żyć w KRS oraz wysłać do mini­stra spra­woz­da­nie finan­so­we i mery­to­rycz­ne ze swo­jej działalności.
2) Nasza orga­ni­za­cja, jak wie­le innych, co roku jest obję­ta obo­wiąz­kiem spra­woz­daw­czym do GUS, skła­da­nym na for­mu­la­rzu SOF‑1. W tym for­mu­la­rzu co roku musi­my poda­wać m. in. kto jest zało­ży­cie­lem naszej orga­ni­za­cji (choć ta infor­ma­cja nie ma moż­li­wo­ści ulec zmia­nie) oraz dane finan­so­we (np. o struk­tu­rze przy­cho­dów), w znacz­nej mie­rze zbież­ne z dany­mi ze spra­woz­da­nie finansowego.
3) Nasza orga­ni­za­cja, mając sta­tus orga­ni­za­cji pożyt­ku publicz­ne­go, co roku jest zobo­wią­za­na skła­dać spra­woz­da­nie finan­so­we i mery­to­rycz­ne według okre­ślo­ne­go wzo­ru. Spra­woz­da­nia są publi­ko­wa­ne na por­ta­lu Naro­do­we­go Insty­tu­tu Wol­no­ści – Cen­trum Roz­wo­ju Spo­łe­czeń­stwa Oby­wa­tel­skie­go. Nie ma przy tym zna­cze­nia, czy biu­ro rachun­ko­we przy­go­to­wu­je dru­ki spra­woz­da­nia finan­so­we­go w iden­tycz­nej, czy nie­co innej formie.
4) Orga­ni­za­cje poza­rzą­do­we mają obo­wią­zek udo­stęp­nić swo­je spra­woz­da­nia do publicz­nej wia­do­mo­ści (np. na swo­jej stro­nie internetowej).

Zwięk­sze­nia przej­rzy­sto­ści dzia­ła­nia sek­to­ra poza­rzą­do­we­go uwa­ża­my za dzia­ła­nie pożą­da­ne. Nie może być jed­nak celem samym w sobie. Nale­ży zadać sobie pyta­nie: co ma za nim stać. Naszym zda­niem jaw­ność sprzy­ja wyż­szej kul­tu­rze pra­cy i prze­ciw­dzia­ła nega­tyw­nym zja­wi­skom, w tym korup­cji, kon­flik­to­wi inte­re­sów czy nawet pra­niu brud­nych pie­nię­dzy. W takim kie­run­ku powin­ny iść zało­że­nia nowej usta­wy o sprawozdawczości.

Korzy­sta­jąc z oka­zji ujed­no­li­ce­nia zasad skła­da­nia spra­woz­dań finan­so­wych i mery­to­rycz­nych przez orga­ni­za­cje poza­rzą­do­we oraz orga­ni­za­cje pożyt­ku publicz­ne­go, pro­po­nu­je­my uwzględ­nić w pro­jek­cie usta­wy poniż­sze kwestie:

1. Roz­wią­za­nie pro­ble­mu dot. obo­wiąz­ku udo­stęp­nia­nia tych samych danych róż­nym insty­tu­cjom, np. zobo­wią­zać GUS do korzy­sta­nia z danych opu­bli­ko­wa­nych w spra­woz­da­niach finan­so­wych, zamiast oddziel­ne­go zwra­ca­nia się do orga­ni­za­cji poza­rzą­do­wych o te same dane. Usta­wa powin­na ujed­no­li­cić sys­tem spra­woz­dań nakła­da­ny na orga­ni­za­cje oraz odcią­żyć je od prze­sy­ła­nia tych samych danych róż­nych insty­tu­cjom (na róż­nych for­mu­la­rzach). W przed­ło­żo­nym pro­jek­cie usta­wy nie ma odnie­sie­nia do art. 30 ust. 1 pkt 3 usta­wy z dnia 29 czerw­ca 1995 r. o sta­ty­sty­ce publicz­nej (Dz. U. z 2020 r. poz. 443, z późn. zm), co ozna­cza, że orga­ni­za­cje nadal będą musia­ły spra­woz­da­wać się do GUS.

2. Baza spra­woz­dań ma zawie­rać spra­woz­da­nia OPP. Z tego powo­du nale­ża­ło­by zre­zy­gno­wać z obo­wiąz­ku publi­ka­cji spra­woz­da­nia na stro­nie inter­ne­to­wej orga­ni­za­cji. Osta­tecz­nie i tak będzie publicz­ne dostęp­ne w bazie spra­woz­dań. Roz­wią­za­nie takie będzie zbież­ne z prze­pi­sa­mi dot. przed­się­bior­ców, któ­rzy spra­woz­da­nie muszą opu­bli­ko­wać wyłącz­nie w KRS. Na mar­gi­ne­sie zauwa­ża­my, że już obec­nie obo­wią­zu­je podob­ny zapis, któ­re­go część orga­ni­za­cji pożyt­ku publicz­ne­go nie prze­strze­ga (nie ma za to żad­nych sank­cji, tak jak w pro­po­no­wa­nym projekcie).

3. Pro­jekt usta­wy prze­wi­du­je szer­szy zakres spra­woz­daw­czo­ści dla orga­ni­za­cji pożyt­ku publicz­ne­go (OPP). Np. orga­ni­za­cja bez sta­tu­su OPP o przy­cho­dach pow. 1 mln zł, zamiast spra­woz­da­nia mery­to­rycz­ne­go będzie skła­dać jedy­nie krót­ką infor­ma­cję o rodza­jach pro­wa­dzo­nej dzia­łal­no­ści (zada­niach publicz­nych oraz opis nie­od­płat­nej i odpłat­nej dzia­łal­no­ści pożyt­ku publicz­ne­go). W odróż­nie­niu do OPP nie będą musia­ły opi­sy­wać dzia­łal­no­ści gospo­dar­czej, szcze­gó­ło­wych infor­ma­cji o zatrud­nie­niu, człon­kach i wolon­ta­riu­szach, ponie­sio­nych kosz­tach admi­ni­stra­cyj­nych czy prze­pro­wa­dzo­nych kon­tro­lach. Zauwa­ża­my tu dużą nie­ade­kwat­ność obo­wiąz­ków orga­ni­za­cji poza­rzą­do­wych o sta­tu­sie OPP (bez wzglę­du na wiel­kość przy­cho­dów) do orga­ni­za­cji bez sta­tu­su OPP o przy­cho­dach pona 1 mln zł rocz­nie. Naszym zda­niem wszyst­kie orga­ni­za­cje poza­rzą­do­we o przy­cho­dach ponad 1 mln zł powin­ny skła­dać spra­woz­da­nie mery­to­rycz­ne ze swo­jej dzia­łal­no­ści. Na mar­gi­ne­sie pra­gnie­my zauwa­żyć, że w prak­ty­ce nie trze­ba mieć sta­tu­su OPP aby korzy­stać ze środ­ków z tytu­łu 1% podat­ków od osób fizycz­nych. Luka praw­na zapew­nia moż­li­wość ich wydat­ko­wa­nia na rzecz orga­ni­za­cji, któ­re nie speł­nia­ją usta­wo­wych wymo­gów. Bio­rąc pod uwa­gę powyż­sze, wpro­wa­dze­nie tego zapi­su w zapro­po­no­wa­nym brzmie­niu może dopro­wa­dzić do gwał­tow­ne­go zmniej­sze­nia licz­by orga­ni­za­cji o sta­tu­sie pożyt­ku publicznego.

4. W zakre­sie załącz­ni­ka nr 1, skła­da­my nastę­pu­ją­ce uwagi:

a) Nale­ży dopre­cy­zo­wać poję­cie „przy­cho­dy o cha­rak­te­rze ryn­ko­wym z dzia­łal­no­ści sta­tu­to­wej ogó­łem”. Takie poję­cie nie wystę­pu­je w usta­wie o dzia­łal­no­ści pożyt­ku publicz­ne­go, innych zna­nych nam prze­pi­sach regu­lu­ją­cych dzia­łal­ność orga­ni­za­cji poza­rzą­do­wych ani nie wystę­po­wa­ło w  dotych­cza­so­wej spra­woz­daw­czo­ści. Być może auto­rzy pro­jek­tu mie­li na myśli przy­cho­dy z dzia­łal­no­ści odpłat­nej pożyt­ku publicz­ne­go. Jeśli tak, nale­ża­ło użyć wła­śnie tego sformułowania.

b) Na stro­nie 12 pro­jek­tu usta­wy (w tre­ści załącz­ni­ka nr 1) uży­to stwier­dze­nia, aby środ­ki ze źró­deł zagra­nicz­nych poda­wać w zło­tów­kach wg kur­su NBP z dnia spo­rzą­dza­nia infor­ma­cji. To zna­czy, że środ­ki mogły­by wpły­nąć np. w stycz­niu 2021, infor­ma­cje będzie spo­rzą­dza­na np. w czerw­cu 2022, i wów­czas orga­ni­za­cja będzie musia­ła ponow­nie prze­li­czać war­tość tych środ­ków i wpi­sać ją do infor­ma­cji, mimo że pie­nią­dze będą daw­no wydat­ko­wa­ne, a kurs walu­ty może być róż­ny od tego, po któ­rym pie­nią­dze wpły­nę­ły lub zosta­ły wydat­ko­wa­ne. Może lepiej było­by zasto­so­wać kurs walut z dnia wpły­wu na kon­to organizacji.

c) Wykaz przy­cho­dów ze źró­deł publicz­nych pomi­ja przy­cho­dy otrzy­ma­ne od Spół­ek Skar­bu Pań­stwa oraz spół­ek pra­wa han­dlo­we­go z udzia­łem samo­rzą­du tery­to­rial­ne­go. Naszym zda­niem powin­ny być one wyka­zy­wa­ne bez wzglę­du na wiel­kość. Zwra­ca­my uwa­gę, że są to środ­ki publicz­ne, przy­zna­wa­ne poza try­bem kon­kur­so­wym. Spół­ki czę­sto nie publi­ku­ją takich infor­ma­cji na swo­ich stro­nach. Wobec tego wnio­sku­je­my o doda­nie punk­tu 6.6) o tre­ści „od Spół­ek Skar­bu Pań­stwa oraz spół­ek pra­wa han­dlo­we­go z udzia­łem samo­rzą­du terytorialnego”.

d) W związ­ku oba­wa­mi o utra­tę dar­czyń­ców pry­­wa­t­nych-indy­­wi­­du­­a­l­nych (oso­by fizycz­ne i przed­się­bior­stwa pol­skie i zagra­nicz­ne) suge­ru­je­my roz­wa­żyć wpro­wa­dze­nie do punk­tu „7) przy­cho­dy ze źró­deł nie­pu­blicz­nych” wyjąt­ku dot. nie­poda­wa­nia infor­ma­cji w przy­pad­ku zastrze­że­nia przez dar­czyń­cę ano­ni­mo­wo­ści. Ma to na celu ochro­nę przed utra­tą dar­czyń­ców tych orga­ni­za­cji, któ­rych dzia­łal­ność jest szcze­gól­nie wraż­li­wa, np. zaj­mu­ją­cych się kon­tro­lą oby­wa­tel­ską, wspar­ciem okre­ślo­nych mniej­szo­ści, prze­ciw­dzia­ła­ją­cych pato­lo­giom społecznym.

e) Infor­ma­cja o kosz­tach ponie­sio­nych przez orga­ni­za­cję poza­rzą­do­wą zawie­ra dane m. in. o „kosz­tach ponie­sio­nych na skład­ki na ubez­pie­cze­nie spo­łecz­ne”. Jakie jest uza­sad­nie­nie umiesz­cze­nia tej infor­ma­cji? Skład­ki na ubez­pie­cze­nie spo­łecz­ne są pro­por­cjo­nal­ne do kwo­ty wyna­gro­dzeń, ich wiel­kość wyni­ka z odręb­nych prze­pi­sów. Orga­ni­za­cje opła­ca­ją rów­nież poda­tek PIT‑4 od zatrud­nio­nych osób, jed­nak kwo­ta tego podat­ku nie jest wyma­ga­na do przed­sta­wie­nia. Suge­ru­ję zre­zy­gno­wać z publi­ka­cji tej infor­ma­cji, któ­ra nie nie­sie żad­nej wartości.

f) Infor­ma­cja o kosz­tach ponie­sio­nych przez orga­ni­za­cję poza­rzą­do­wą zawie­ra dane m. in. o wyna­gro­dze­niach oso­bo­wych, bez­oso­bo­wych oraz człon­ków zarzą­du. Zwra­cam uwa­gę, że sama kwo­ta wyna­gro­dzeń nic nie mówi, bez uwzględ­nie­nia śred­nio­mie­sięcz­nej licz­by eta­tów (umo­wy oso­bo­we) oraz licz­by godzin pra­cy (umo­wy zle­ce­nia). Nie wia­do­mo, czy wyna­gro­dze­nia człon­ków zarzą­du nale­ży podać za peł­nie­nie funk­cji w zarzą­dzie, czy w ogó­le wypła­co­ne przez orga­ni­za­cję? Czy w przy­pad­ku, gdy orga­ni­za­cja zatrud­nia jed­ną oso­bę, rów­nież będzie zobo­wią­za­na podać kwo­tę jej wyna­gro­dze­nia? Czy będzie wyma­ga­na zgo­da pra­cow­ni­ka do upu­blicz­nie­nia kwo­ty jego wyna­gro­dze­nia? Nad­mie­niam, że prak­ty­ką sto­so­wa­ną w naszej orga­ni­za­cji jest publi­ka­cja w naszym Biu­le­ty­nie Infor­ma­cji Publicz­nej sumy wyna­gro­dzeń brut­to wypła­co­nych przez orga­ni­za­cję człon­kom zarzą­du w danym roku (suma­rycz­nie ze wszyst­kich tytu­łów) oraz for­mu­la­rza PIT-11.

g) W infor­ma­cji o kosz­tach ponie­sio­nych przez orga­ni­za­cję poza­rzą­do­wą nie uwzględ­nio­no wydat­ków ponie­sio­nych ze środ­ków otrzy­ma­nych w ramach 1% podat­ku od osób fizycz­nych. Infor­ma­cja ta ma zna­leźć się w spra­woz­da­niu mery­to­rycz­nym OPP. Jakie jest uza­sad­nie­nie do publi­ka­cji danych finan­so­wych w spra­woz­da­niu mery­to­rycz­nym a nie w czę­ści dot. przy­cho­dów i kosz­tów organizacji?

5. W zakre­sie załącz­ni­ka nr 2 (zakres infor­ma­cji wska­zy­wa­nych w spra­woz­da­niu mery­to­rycz­nym OPP):

a) Cele sta­tu­to­we oraz pro­wa­dzo­na dzia­łal­ność dzia­łal­ność pożyt­ku publicz­ne­go i gospo­dar­cza (wymie­nio­ne w punk­tach 2 i 3) – to powie­le­nie infor­ma­cji już dostęp­nych w KRS. Dzię­ki sys­te­mo­wi elek­tro­nicz­ne­mu E‑KRS, moż­na je prze­glą­dać zdal­nie. Nie widzi­my potrze­by powie­la­nia tych informacji.

b) Infor­ma­cje o zatrud­nie­niu i kwo­cie wyna­gro­dzeń (pkt 4) sta­no­wią powie­le­nie danych wska­za­nych w par. 5 pro­jek­tu usta­wy. Dla­cze­go OPP mają dwu­krot­nie publi­ko­wać infor­ma­cje o kosz­tach wyna­gro­dzeń? Zasad­nym było­by ogra­ni­cze­nie biu­ro­kra­tycz­nych obcią­żeń, poprzez umiesz­cze­nie tych infor­ma­cje tyl­ko w jed­nym z doku­men­tów sprawozdawczych.

c) Co ozna­cza sfor­mu­ło­wa­nie „szcze­gó­ło­we infor­ma­cje o człon­kach i wolon­ta­riu­szach”? Czy trze­ba będzie podać ich per­so­na­lia lub inne dane wraż­li­we? Jaki jest cel publi­ka­cji szcze­gó­ło­wych danych o wolon­ta­riu­szach organizacji?