Gmi­na w Pan­de­mii to pro­jekt reali­zo­wa­ny przez Fun­da­cję Wol­no­ści we współ­pra­cy z lokal­ny­mi watch­do­ga­mi z woje­wódz­twa lubel­skie­go. Jego celem było okre­śle­nie jak lokal­ne wła­dze radzą sobie w zakre­sie prze­ciw­dzia­ła­nia skut­kom pan­de­mii koro­na­wi­ru­sa COVID-19. Z per­spek­ty­wy oby­wa­te­li naj­waż­niej­sze jest efek­tyw­ność podej­mo­wa­nych dzia­łań i racjo­nal­ność wydat­ko­wa­nia środ­ków publicznych.
Moni­to­rin­giem obję­li­śmy nastę­pu­ją­ce gmi­ny: Bia­ła Pod­la­ska (mia­sto grodz­kie), Chełm (mia­sto grodz­kie), Kra­sny­staw (gmi­na miej­ska), Lubar­tów (gmi­na miej­ska), Lublin (mia­sto grodz­kie), Par­czew (gmi­na miej­sko-wiej­ska), Puła­wy (gmi­na miej­ska), Radzyń Pod­la­ski (gmi­na miej­ska), Zamość (gmi­na wiej­ska), Zamość (mia­sto grodz­kie). Dobra gmi­ny sta­no­wią prze­krój róż­nych typów gmin, zarzą­dza­nych przez oso­by z róż­nych opcji politycznych.
Moni­to­ring prze­pro­wa­dzi­li: Tomasz Chusz­cza (Kra­sny­staw), Radek Gru­dzień (Radzyń Pod­la­ski), Kamil Nie­wia­dow­ski (Par­czew), Ryszard Puchacz (gmi­na Zamość), Paweł Romań­ski (Puła­wy), Sewe­ryn Szcze­pa­niak (pozo­sta­łe obsza­ry) oraz Danu­ta Kowal­ska, pod kie­row­nic­twem Krzysz­to­fa Kowalika.
Pro­jekt został zre­ali­zo­wa­ny dzię­ki wspar­ciu Pol­sko-Ame­ry­kań­skiej Fun­da­cji Wol­no­ści w ramach Pro­gra­mu „Fun­dusz pomo­co­wy dla orga­ni­za­cji poza­rzą­do­wych oraz ini­cja­tyw oby­wa­tel­skich 2020”, reali­zo­wa­ne­go przez Fun­da­cję Edu­ka­cja dla Demokracji.

Metodologia

W ramach pro­jek­tu bada­li­śmy trzy obsza­ry zwią­za­ne z pan­de­mią: zmia­ny budże­to­we, zmia­ny w funk­cjo­no­wa­niu i zatrud­nie­niu w urzę­dzie. W zakre­sie zmian budże­to­wych inte­re­so­wa­ły nas zmia­ny w docho­dach i wydat­kach, zarów­no na pozio­mie ogól­nym, jak i bar­dziej szcze­gó­ło­wym. W zakre­sie docho­dów obser­wa­cja doty­czy­ła: wpły­wów z podat­ku od nie­ru­cho­mo­ści i podat­ku docho­do­we­go, zarów­no od osób fizycz­nych, jak i praw­nych, wpły­wy z opłat za sprze­daż napo­jów alko­ho­lo­wych, wpły­wy z usług w pomo­cy spo­łecz­nej, spo­rcie, domach kul­tu­ry i gospo­dar­ki miesz­ka­nio­wej. W zakre­sie wydat­ków odno­to­wa­li­śmy kosz­ty dot. dróg publicz­nych, tury­sty­ki, gospo­dar­ki miesz­ka­nio­wej, dzia­łal­no­ści usłu­go­wej, kosz­tów funk­cjo­no­wa­nia urzę­du oraz szkół, wydat­ki na bez­pie­czeń­stwo publicz­ne, obsłu­gę dłu­gu publicz­ne­go, gospo­dar­kę komu­nal­ną, sport i kul­tu­rę, w szcze­gól­no­ści zaś na dota­cje w tym zakre­sie. Powyż­sze dane inte­re­so­wa­ły nas w zakre­sie docho­dów wła­snych i wydat­ków na zada­nia wła­sne. Źró­dłem danych były pierw­sze wer­sje budże­tów i spra­woz­da­nia budże­to­we. Sta­ra­li­śmy się odna­leźć uni­wer­sal­ne zmia­ny dot. wszyst­kich gmin jakie zaszły pomię­dzy rokiem 2019 i 2020.
W funk­cjo­no­wa­niu i zatrud­nie­niu w urzę­dzie inte­re­so­wa­ło nas jak zmie­ni­ła się licz­ba pra­cow­ni­ków i wypła­ca­ne nagro­dy w dobie pan­de­mii, jak pan­de­mia wpły­nę­ła na urząd. Pro­si­li­śmy urzęd­ni­ków by sami wska­za­li jakie dodat­ko­we kosz­ty wywo­ła­ła pan­de­mia, czy były jakieś oszczędności.
Szcze­gó­ło­wa meto­do­lo­gia, goto­we wzor­ce pytań i dane źró­dło­we są dostęp­ne tutaj.

Ciekawostki

• W porów­na­niu do 2019 roku tyl­ko w 4 gmi­nach widać wzrost docho­dów podatkowych.

• W zakre­sie podat­ku od czyn­no­ści cywil­no­praw­nych od osób fizycz­nych tyl­ko mia­sto Zamość osią­gnę­ło z tego tytu­łu mniej­sze docho­dy. Śred­nio wzrost docho­dów wyniósł tutaj 9%.
• Z wyjąt­kiem mia­sta Kra­sny­staw, we wszyst­kich gmi­nach wzro­sły docho­dy z usług świad­czo­nych przez Domy Pomo­cy Spo­łecz­nej  – śred­nio aż o 31%. Więk­sze wpły­wy były też zna­czą­co wyż­sze niż pier­wot­nie zakła­da­ne pla­ny docho­dów – śred­nio o 63%!
• Pośród gmin, któ­re wyka­za­ły wydat­ki na tury­sty­kę, widać wyraź­ne ogra­ni­cze­nie wydat­ków na ten cel. Śred­nia wyko­na­nia pla­nu wyno­si 63% w 2020 roku (rok wcze­śniej 98%).
• Wydat­ki zwią­za­ne z funk­cjo­no­wa­niem Urzę­dów Miast w więk­szo­ści gmin zosta­ły ogra­ni­czo­ne. Jedy­nie w Kra­snym­sta­wie i gmi­nie Zamość kosz­ty ich funk­cjo­no­wa­nia były wyż­szy niż pier­wot­nie zakła­da­no. Śred­nio wydat­ki wynio­sły 93% pla­nu i były o 4% wyż­sze niż rok wcześniej.
• Zna­czą­co ogra­ni­czo­ne zosta­ły zapla­no­wa­ne wydat­ki na pro­mo­cję samo­rzą­dów. Wydat­ki na nią oscy­lo­wa­ły na pozio­mie od 49% do 92% (śred­nio 68%, gdy w 2019 roku wyko­na­nie wyno­si­ło śred­nio 99% planu).

• Ogra­ni­czo­no wydat­ki na obsłu­gę dłu­gu publicznego.
• Prak­tycz­nie wszyst­kie gmi­ny w 2020 roku obcię­ły środ­ki na prze­ciw­dzia­ła­nie alko­ho­li­zmo­wi. W 2019 roku wyko­na­nie tych wydat­ków wyno­si­ło śred­nio 96%, w 2020 –  śred­nio 73%.

• Prak­tycz­nie wszyst­kie gmi­ny wska­za­ły, że COVID-19 nie spo­wo­do­wał rezy­gna­cji w zakre­sie zadań inwe­sty­cyj­nych. Jedy­nie Mia­sto Lublin nie odpo­wie­dzia­ło jed­no­znacz­nie na to pytanie.
• W zakre­sie pomo­cy przed­się­bior­com zde­cy­do­wa­na więk­szość gmin wska­za­ła na odro­cze­nie i zwol­nie­nie od podat­ku od nie­ru­cho­mo­ści. Jedy­nie Mia­sto Lublin nie zde­cy­do­wa­ło się na zwol­nie­nie przed­się­bior­ców z tego podat­ku. Ponad­to powszech­nie sto­so­wa­no obni­że­nie czyn­szów czy zwol­nie­nie z opła­ty za kon­ce­sję na sprze­daż alkoholu.
• Wszyst­kie gmi­ny wska­za­ły na wdra­ża­nia pra­cy zdal­nej w urzę­dzie. Rekor­dzi­stą jest tutaj mia­sto Bia­ła Pod­la­ska, któ­re na sys­tem hybry­do­wy prze­cho­dzi­ło czterokrotnie.
• Poło­wa gmin nie wska­za­ła na ponie­sie­nie dodat­ko­wych kosz­tów pra­cy zdal­nej. Dru­ga poło­wa wska­zy­wa­ła na koniecz­ność zaku­pu sprzę­tu IT nie­zbęd­nej do zle­ca­nia pra­cy zdalnej.
• Tyl­ko 2 gmi­ny: gmi­na Zamość i Par­czew wska­za­ły na nie­wy­dat­ko­wa­nie środ­ków pocho­dzą­cych z Rzą­do­we­go Fun­du­szu Inwe­sty­cji Lokalnych.
• Z danych prze­ka­za­nych przez urzę­dy, wyni­ka, że licz­ba pra­cow­ni­ków, któ­rzy zacho­ro­wa­li na COVID-19 waha­ła się od 3 do 23%, nato­miast licz­ba pra­cow­ni­ków na kwa­ran­tan­nie waha­ła się od 8 do 55%.
• Tyl­ko 3 gmi­ny zde­cy­do­wa­ły się pokryć kosz­ty bada­nia na COVID-19 dla pra­cow­ni­ków. Były to wyłącz­nie mia­sta grodz­kie: Chełm (bada­niem obję­to 70% kadry), Lublin (10%) i Zamość (55%).
• W 6 z 9 bada­nych gmin zna­czą­co obni­żo­no środ­ki na wypła­ty nagród w 2020 roku (w porów­na­niu do roku poprzed­nie­go środ­ki te wynio­sły do 22 do 84% kwo­ty z 2019 roku).

• Pan­de­mia COVID-19 nie wpły­nę­ła na zmia­nę licz­by eta­tów w urzę­dach. We wszyst­kich licz­ba eta­tów w 2020 roku wyno­si­ła pomię­dzy 97% a 104% licz­by eta­tów z roku 2019. Jedy­nie w mie­ście Zamość pan­de­mię wyko­rzy­sta­no do pod­ję­cia decy­zji o reduk­cji eta­tów (z 213 do 190).

Szcze­gó­ło­we wyni­ki dostęp­ne są w rapor­cie.

Podsumowanie

Wbrew pier­wot­nym oba­wom pan­de­mia nie zde­mo­lo­wa­ła finan­sów samo­rzą­dów, choć mia­ła na nie nega­tyw­ny wpływ. Samo­rzą­dy wska­za­ły, że pomi­mo pan­de­mii nie rezy­gno­wa­ły z inwe­sty­cji, co mia­ło pozy­tyw­ny wpływ na lokal­nych przed­się­bior­ców. Za wyjąt­kiem dwóch gmin samo­rzą­dy skon­su­mo­wa­ły środ­ki Rzą­do­we­go Fun­du­szu Inwe­sty­cji Lokal­nych. Gmi­ny inwe­sto­wa­ły głów­nie w dro­gi publicz­ne, rzad­ko były to inwe­sty­cje w zakre­sie, któ­ry pozwo­li im w przy­szło­ści oszczę­dzić. Są tutaj jed­nak pozy­tyw­ne przy­kła­dy: inwe­sto­wa­nie w ter­mo­mo­der­ni­za­cję czy ener­go­osz­częd­ne oświe­tle­nie. Urzę­dy poma­ga­ły też ogra­ni­czać efek­ty koro­na­wi­ru­sa: kupo­wa­ły nie­zbęd­ne środ­ki, poma­ga­ły w ich dys­try­bu­cji a tak­że wspie­ra­ły dzia­łal­ność przed­się­bior­ców dotknię­tych skut­ka­mi koronawirusa.
Pozy­tyw­nie nale­ży oce­nić poli­ty­kę kadro­wą urzę­dów, któ­re w pan­de­mii ogra­ni­cza­ły wydat­ki na nagro­dy (z wyjąt­kiem Cheł­ma). Naj­więk­sze urzę­dy finan­so­wa­ły tak­że bada­nia na obec­ność koro­na­wi­ru­sa, co mia­ło przede wszyst­kim ogra­ni­czać roz­prze­strze­nia­nie się koro­na­wi­ru­sa w urzędzie.

Rekomendacje na przyszłość

Pan­de­mia koro­na­wi­ru­sa wzmoc­ni­ła nega­tyw­ny trend spad­ku docho­dów samo­rzą­dów. Jak nigdy do tej pory samo­rzą­dy muszą myśleć o sen­sow­no­ści wydat­ków publicz­nych i inwe­sto­wać w roz­wią­za­nia, któ­re w przy­szło­ści przy­nio­są im oszczęd­no­ści. Jed­no­cze­śnie nie­zbęd­na jest dal­sza cyfry­za­cja urzę­dów, któ­ra z jed­nej stro­ny pozwo­li zała­twić wszyst­kie spra­wy on-line a z dru­giej umoż­li­wi urzęd­ni­kom zdal­ną pra­cę. Bar­dzo dobrym roz­wią­za­niem do naśla­do­wa­nia było tak­że podej­mo­wa­nie dzia­łań mają­cych na celu obni­że­nie obcią­żeń przed­się­bior­ców dotknię­tych skut­ka­mi pan­de­mii, czy obni­że­nie nagród dla urzędników.